تاریخچه آسانسور در ایران و جهان

با نگاهی کوتاه به تاریخچه آسانسور می‌توان فهمید، جابه‌جایی عمودی از نیازهای اولیه بشری بوده و در طول تاریخ وسایل و ابزارهای مختلفی به این منظور اختصاص یافته است؛ اکنون نگاهی کوتاه به تاریخچه آسانسورهای اولیه می‌اندازیم.

استفاده از نیروی حیوانات بهجای نیروی موتور در ایده های اولیه آسانسورها

انسان‌ها از زمان‌های بسیار دور از چرخ چاه استفاده می‌کردند، این وسایل از نظر ساختاری شباهت‌هایی با آسانسور دارند اما می‌توان گفت تاریخچه آسانسور از زمانی آغاز می‌شود که ویترووس معمار رومی در یکی از آثارش از وسیله‌ای با عنوان آسانسور استفاده کرد. طراحی و ساخت این آسانسور توسط «ارشمیدس» در حدود 236 سال پیش از میلاد مسیح انجام شده است. این آسانسور متشکل از یک کابین آسانسور بوده که به وسیلة یک طناب با نیروی حیوانات یا انسان کشیده می‌شده است.

یکی از ایده‌های اولیه آسانسور

در سال 2005 نیز کتابی به نام «کتاب اسرار» کشف شد که در آن به استفاده از آسانسورهای ابتدایی در مسائل جنگی اشاره می‌کند. همچنین در قرن 17 میلادی از این آسانسورها در کاخ‌های انگلستان و فرانسه استفاده شده است.

اما اولین آسانسور به عنوان وسیله‌ای که برای مسافر اختصاص داده شد، اولین بار در سال 1743 و به دستور لویی 16ام ساخته شد که به آن «صندلی پرواز» می‌گفتند. تاریخچة آسانسور به لویی شانزدهم ختم نمی‌شود. آسانسورها به واسطة نیاز به جابه‌جایی مواد خام مثل چوب و زغال‌سنگ از کوهستان توسعه یافتند و در نتیجه باعث به وجود آمدن آسانسورهای کابلی به شیوه امروزی شدند. این آسانسورها بر اساس ماشین اتوود ساخته شده‌اند.

انقلاب صنعتی و بهره‌برداری از آسانسورها  

در اواسط قرن 19 میلادی آسانسورها با نیروی بخار عمل می‌کردند و معمولاً در کارخانه‌ها و معادن برای حمل بار از آنها استفاده می‌شد.

در سال 1823 دو معمار به نام‌های «برتون» و «هامر» در لندن جاذبه گردشگری به نام «اتاق صعود» ساختند. این جاذبه آسانسوری در مرکز شهر بود که با نیروی بخار جابه‌جا می‌شد و مردم را تا ارتفاع قابل‌توجهی از سطح شهر بالا می‌برد و به آنها اجازه دیدن منظره‌ای بی‌نظیر از شهر را می‌داد. اما آسانسورهای دیگ بخار امنیت نداشتند و احتمال سقوط آسانسور بسیار زیاد بود و به همین خاطر برای جابه‌جایی افراد استفاده نمی‌شدند.

تاریخچه آسانسور نشان از پیشرفت دائمی این وسیله دارد: در سال 1846 آسانسورهای هیدرولیکی توسط «سر ویلیام آرمسترانگ» اختراع شد که عمدتاً برای بارگیری محموله‌ها در اسکله استفاده می‌شدند، این آسانسورها از قانون پاسکال پیروی می کردند. اما از آسانسورهای هیدرولیکی در ارتفاع‌های زیاد نمی‌توانستند استفاده کنند و این آسانسورها عملاً برای استفاده در منازل کارایی نداشت.

آغاز استفاده عمومی از آسانسور 

رونمایی یک آسانسور ابتدایی

ادامة تاریخچه آسانسور:‌ در سال 1852 «الیشا اوتیس» آسانسور ایمنی را معرفی کرد که در صورت قطع شدن کابل از سقوط آسانسور جلوگیری می‌کرد. او در نمایشگاه نیویورک در کاخ کریستال در یک نمایش مرگبار در سال 1854 سیستم ایمنی خود را به نمایش گذاشت. اختراع اوتیس باعث ایجاد امنیت در آسانسور‌های کابلی شد و این امنیت باعث نصب اولین آسانسور مسافری در تاریخ 23 مارس 1857 در نیویورک شد.

بعدها اولین آسانسور الکتریکی توسط «ورنر فون سیمنز» در سال 1880 در آلمان ساخته شد. آسانسورهای الکتریکی در مقایسه با آسانسورهای که هیدرولیکی و دیگ بخار بسیار سریع‌تر بودند و همچنین قابلیت جابه‌جایی بارهای بسیار سنگین‌تر را نیز داشتند.

به مرور زمان برای آسانسورها، شستی‌های طبقه، سیستم باز شدن اتومات درب و دیگر امکانات جانبی آسانسور تعبیه شد.

ورود آسانسور به ایران  

و اما تاریخچه آسانسور در ایران! ورود آسانسور به ایران با سفر ناصرالدین شاه به فرنگ آغاز شد؛ ناصرالدین شاه در سفرنامة خود در توصیف آسانسور می‌نویسد: «رفتیم به مریض‌خانه سنت توماس… اسبابی دارند که ناخوش را روی تخت گذاشته از توی اتاق زیر می‌کشند به مرتبه بالا می‌برند. بسیار تماشا داشت که ناخوش حرکت نکند…»

ناصرالدین‌شاه از دیدن آسانسور در فرنگ مشعوف می‌شود… و به این‌ ترتیب، آسانسور وارد ایران شد!

گفته می‌شود ناصرالدین شاه پس از بازگشت از فرنگ دستور نصب آسانسوری در کاخ گلستان صادر کرد. بعدها آسانسوری در پالایشگاه آبادان در زمان احمدشاه نیز نصب شده است؛ اما امروزه دیگر اثری از این آسانسورها وجود ندارد.

پالایشگاه آبادان – گفته شده از اولین آسانسورها در ایران در پالایشگاه آبادن بوده، ظاهراٌ اثری از آن نیست.

صنعتی شدن آسانسور در ایران

 تاریخچه آسانسور در ایران با ناصرالدین شاه به‌پایان نمی‌رسد. تولید انبوه و صنعتی شدن آسانسور در جهان با اختراع اوتیس و همچین الکتریکی شدن موتورهای آسانسور در حدود 150 سال قبل صورت گرفت و شرکت‌های اوتیس و شیندلر اولین کسانی بودند که تولید آسانسور را به‌صورت صنعتی شروع کردند.

اما صنعتی شدن آسانسور در ایران در حدود 80 سال پیش و با رونق گرفتن ساخت‌وساز در زمان پهلوی اول و با نصب آسانسور در ساختمان‌های اطرف میدان سپه، باشگاه افسران و… صورت گرفت. این آسانسورها توسط کارشناسان خارجی و به کمک اولین نسل از متخصصین ایرانی راه‌اندازی شدند.

نسل اول تکنسین‌های آسانسور آموزش‌های خود را از تکنسین‌های خارجی دیدند.

از سال 1335 به بعد را می‌توان دوران رشد صنعت آسانسور در ایران نامید؛ زیرا در این سال‌ها آپارتمان‌سازی به شیوه امروزی رونق یافته بود.

ابتدا آسانسورها به‌طور کامل و بسته‌بندی‌شده از خارج از کشور به ایران وارد می‌شدند. اما به‌تدریج شرکت‌های ایرانی برای فروش و نصب آسانسور در ایران به‌وجود آمدند و در سال ۱۳۴۵ اولین کارگاه تولید درب و کابین آسانسور توسط «اوکسن الکسانی» با کپی‌برداری از روی درب و کابین‌های شرکت‌های آسانسور اروپایی به‌وجود آمد.

ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران  

در سال ۱۳۴۵ در  وزارت مسکن و شهرسازی طرحی برای آپارتمان‌سازی و ایجاد شهرک‌های مسکونی در اطراف شهرهای بزرگ تصویب و به همین منظور ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی در ایران برنامه‌ریزی شد. این یک نقطة عطف در تاریخچة آسانسور ایران بود.

در سال ۱۳۵۰ کلنگ ساخت اولین کارخانه آسانسورسازی ایران با نام ایران شیندلر در زمینی واقع در شهرک صنعتی «البرز» در شهر قزوین به زمین زده شد و در سال ۱۳۵۳ این کارخانه با ظرفیت اولیه تولید چهارصد دستگاه آسانسور تحت لیسانس شیندلر سوئیس به بهره‌برداری رسید و به‌طور هم‌زمان جهت پرورش نیروی متخصص در نصب آسانسور شروع به برگزاری دوره‌های کامل آموزشی تئوری و عملی نصب آسانسور کرد که در هر دوره حدود ۲۰ تکنسین موفق به کسب مدرک مهارت نصب می‌شدند. این دوره‌ها از سال ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۷ ادامه داشت؛ هم‌زمان، اولین کارخانة سازنده قطعات آسانسور در ایران با نام تسلا ــ ایران تولید خود را شروع کرد.

ایران شیلندر، اولین شرکت آسانسورسازی در ایران، نماینده شیلندر

در سال ۱۳۵۴ کارخانه آسانسور و پله برقی ایران در ابهر تأسیس و مدتی بعد تحت لیسانس هاوس هان آلمان شروع به تولید کرد. شرکت اوتیس آمریکا نیز اقدام به خرید زمینی در شهر صنعتی ساوه نمود و برنامه‌ریزی برای تأسیس کارخانه کرد.

همچنین در سال ۱۳۵۵ شرکت تولیدی ایران امباربا کارخانه تولید آسانسور خود را در شهر صنعتی رشت تأسیس و تولید آسانسور را تحت لیسانس امباربا اسپانیا آغاز کرد. به‌نظر می‌رسد در تاریخ آسانسور ایران تا آن زمان، این دوران نقطة اوج شکوفایی صنعت نوپای آسانسور بود.

در کنار شرکت‌های تولیدی فوق حدود سی شرکت نصب و فروش آسانسور هم در ایران تا سال ۱۳۵۷ دائر شدند. همچنین چهار یا پنج کارگاه تولید درب و کابین آسانسور هم ایجاد شد که شرکت‌های فروش و نصب آسانسور را یاری می‌ دادند.

صنعت آسانسور پس از انقلاب اسلامی  

اما پس از انقلاب و با خروج کارشناسان خارجی از ایران و تحریم اقتصادی و قطع شدن واردات باعث شد که شرکت ایران شیندلر که بیشتر سهام آن متعلق به بانک‌ها بود توسط وزارت مسکن و شهرسازی مصادره و اداره شد، شرکت آسانسور و پله‌برقی و پله‌برقی ایران به علت عدم ورود آسانسور از خارج تعطیل شد، پروژه اوتیس نیمه‌کاره می‌ماند و زمین و نمایندگی فروش آن مصادره می‌شود، شرکت ایران امباربا نیز توسط بانک صنعت و معدن اداره شد.

با شروع جنگ ایران و عراق در سال 1359 آپارتمان‌سازی تعطیل شد و در نتیجه صنعت آسانسور ایران با بحران مواجه شد. به علت تحریم ایران و وارد نشدن قطعات مورد نیاز در ایران ساخته شد؛ بلافاصله بعد از جنگ و با شروع ساخت‌وساز صنعت آسانسور نیز بار دیگر شروع به رشد و ارتقاء کرد. در برهه‌هایی مانند دهه 70 افزایش حوادث آسانسور توجه‌ها را به ایمن‌سازی و استانداردسازی در این زمینه جذب کرد؛ اما روزبه‌روز مسئله ایمن‌سازی و استانداردسازی آسانسورها پیشرفت کرد و البته سرویس و نگهداری آسانسور نیز به صنعت خدمات آسانسور پیوست.

صنعت آسانسور یاران مفتخر است که امروزه بسیاری از قطعات آسانسور در داخل تولید می‌شوند و برخی نیز وارداتی هستند. قطعات توسط افراد داخل ایران مونتاژ شده و استانداردسازی و ایمنی آسانسور توسط تکنسین‌ها صورت می‌گیرد. امیدواریم که صنعت آسانسور در ایران به رشد و تکامل خود ادامه بدهد.

آیا این مقاله جالب بود؟ اگر این مقاله را دوست داشتید در شبکه‌های اجتماعی و برای علاقه‌مندان به‌اشتراک بگذارید.